Foto's: Helena Toscano en Roland Minnaert
Rik Poot werd geboren in de volkse Vilvoordse arbeidersbuurt, de Far West, op 20 maart 1924, en dit met de namen Hendrik, Jan Baptist. Ook de zanger Kris Debruyne is vandaar afkomstig. Volgens bepaalde bronnen was er 1 bioscoopzaal in die wijk waar ze vooral Cowboy films draaiden. Rik volgde moderne humaniora aan het K.A. te Vilvoorde. Daarna volgde hij lessen aan de Academie in Molenbeek. Tijdens de oorlogsjaren 1944-45 studeerde hij aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Brussel. Van 1962 tot 1984 was hij professor monumentale beeldhouwkunst aan het Nationaal Instituut voor Architectuur en Sierkunst.
Rik Poot overleed op 16 december 2006, precies 10 jaar geleden, reden waarom wij meenden even op deze uitzonderlijke figuur te moeten terugblikken. Rik was een vriend en ik heb hem dan ook herhaaldelijk ontmoet, zowel bij hem thuis als bij mij privé. Ondanks het feit dat hij in Londerzeel woonde en werkte, was het toch vooral aan de Zennestad dat hij gehecht was. Ik durf zelfs te stellen dat hij ermee verknocht was. Rik kwam zeer graag in het kleinste en één van de oudste cafeetjes van Vilvoorde, het 13e Gebod. Toenmalig uitbaatster Anita kan er zeker van meespreken. Rik was ook bijzonder vereerd dat hij naar aanleiding van 150 jaar Vilvoordse jaarmarkt de opdracht kreeg om een groot Brabants trekpaard te realiseren, dat zich nu op het Heldenplein bevindt. Het verwijst tevens naar de bijnaam van de Vilvoordenaars 'De pjeirefretters'.
Voor mij was Rik niet alleen één van de grootste beeldhouwers van ons land, hij was ook een kunstenaar met Europese uitstraling. Zijn tijdloos-klassiek oeuvre is geworteld in de grote traditie. Essentieel in de vormentaal van Poot zijn de holle ruimtes tussen de bronzen fragmenten waaruit zijn beelden zijn opgebouwd. Daarmee gaf hij aan zijn werk een krachtig en expressief ritme. Naast beeldhouwer was Poot ook een schitterend tekenaar, lithograaf, filosoof en nog zoveel meer. De nu reeds 10 jaar overleden kunstenaar was een man uit één stuk. Voor hem was beeldhouwen ' denken met de handen'.
Wijlen Emile Langui, eminent kunstcriticus, omschreef Rik Poot ooit als volgt: "Een kerel als een boom. De stap van een grenadier, de schouders van een houthakker, de tors van een Sherpa en de kop van een vuistvechter. Een zeebonk van de Noordkaap, aangespoeld op de kusten van Normandië en die zich eerst teruggetrokken had in Grimbergen om daarna te belanden in Londerzeel, in de buurt van het kasteel Diepensteyn. Daarbij heeft hij de handen van een hoefsmid en de vingers van een horlogemaker".
Rik had ook een uiterst moeilijk privéleven. Roland Minnaert, fotograaf, was uitstekend geïntroduceerd in de kunstwereld halfweg de 20ste eeuw. Hij was bevriend met menig kunstenaar en ook met Rik Poot. In één van zijn teksten lees ik wat volgt: "Toen ik hem leerde kennen had hij zijn atelier in Grimbergen. Langs een verdachte landweg bereikte je het erf. Er stond een verwaarloosde villa waar zijn vrouw Suzanne woonde. Vermits Rik geen relatie meer had met zijn echtgenote had hij zijn intrek genomen in een wankel gebouw dat paalde aan zijn werkplaats wat verder in de tuin. Zijn grote liefde en muze was Rosa. Om te vermijden dat hij haar te veel zou opzoeken, ging Suzanne soms languit op de landweg liggen zodat Rik niet weg kon. Over jaloerse vrouwen gesproken ...".
Als kind raakte de jonge Rik geboeid door het ambachtelijk werk van zijn vader, die bronsgieter was en grafmonumenten maakte. Na zijn humaniora ging hij les lopen aan de Academie van Molenbeek. De jaarmarkten in Vilvoorde en meer bepaald de paarden die er gekeurd en verhandeld werden, maakten toen een blijvende indruk op hem. Ook de natuurelementen zoals bliksem, donder, vulkanen, de zee, een zonsondergang ... zorgden voor constante verwondering bij Rik. Hij was een natuurmens die haast meer hield van dieren dan van mensen. Rik was steeds rusteloos onderweg in ruimte en tijd."
Rik Poot had een buitenverblijf in Equihen, een dorpje ten zuiden van Boulogne-sur-Mer. De kleine villa stond aan de rand van een steile klif. Roland Minnaert vertelde me dat ze bij het avondmaal altijd verwend werden met een prachtige zonsondergang boven zee. Op de foto hierna kunnen jullie zien hoe Rik zich in zijn stamcafé vermengde met de plaatselijke bevolking, meestal stoere zeebonken. Niet alleen dronk hij er zijn aperitief, ook raakte hij onder de indruk van hun sterke verhalen.
Poot is iemand die nooit zijn afkomst verloochend heeft. Hij heeft zich steeds afgekeerd tegen de dwaze consumptiemaatschappij. Zijn respect voor de natuur, het dier en in het bijzonder het paard was immens. Rik deed niet mee aan al dat mondaine gedoe van recepties. Hij was nooit verbonden geweest met een galerij (met als gevolg dat hij nooit echt de internationale doorbraak heeft mogen meemaken). Ik herinner me nog toen hij één van de mede-exposanten was in De Troost, dat hij zich tijdens mijn toespraak verborg achter een struik. Ik hoorde hem luidop denken: " het is genoeg geweest. Stop er maar mee".
Rik hield van de eenvoudige dingen. Ik herinner me een memorabele avond bij hem thuis. Toen hebben ons we na een uitstekende maaltijd voorgeschoteld door Blanchette neergeploft in een luie zetel en tot driemaal toe gekeken naar de cassette van Joske Vermeulen van wijlen Gaston Berghmans. Nog nooit heb ik Rik zo zien lachen.
Wijlen Jean-Luc Dehaene had niet alleen een grote waardering voor Rik, maar op heel wat momenten in zijn leven heeft hij zijn vriend ook daadwerkelijk geholpen. Op een bepaald ogenblik werd het voorzitterschap van de Europese Raad aan België toevertrouwd. Het behoorde tot de gewoonten dat het land dat het voorzitterschap waarnam, zorgde voor een attentie voor de mannen en vrouwen van de Europese leiders. Jean-Luc Dehaene besliste dat aan de dames een handtas van Delveaux geschonken werd en aan de heren een beeld van Rik Poot uit zijn reeks Europa. Alzo werden onder meer Mitterand en Kohl de gelukkige eigenaars van een beeldje van Rik Poot. Deze laatste betreurde dat ze niet de tijd hadden gevonden om samen met hem een groepsfoto te maken.
Poot was niet alleen een man van emoties maar ook een sociaal iemand. Ik illustreer dit even. Op verzoek van de handelaars van de Leuvensestraat in Vilvoorde, die stopten met hun toenmalige zegels (die je ontving bij één of andere aankoop) en die als gevolg daarvan toch wat geld in de kassa hadden, werd beslist om een beeld door Rik Poot te laten maken, dat dan zou geplaatst worden in de Leuvensestraat. Uiteindelijk kwam zo het schitterende beeld de mater dolorosa tot stand. Dit werd geplaatst voor de basiliek van De Troost. We bevinden ons in de volle Dutrouxperiode. Rik meende er eenzijdig een plaat met een opdracht te moeten op plaatsen met de volgende tekst: "Aan alle moeders van ontvoerde en verkrachtte kinderen". De handelaars van de Leuvensestraat wensten met dat beeld niet gelinkt te worden aan de Dutrouxaffaire en verzochten hem om die plaat niet aan te brengen. Rik was woedend en begreep er niets van.
Dat Rik sociaal was kan ik met tientallen voorbeelden illustreren. Maar ik beperk me tot één. Naar aanleiding van de brutale sluiting van de Renaultfabriek te Vilvoorde meende hij samen met de afgedankte arbeiders een spreekwoordelijke vuist te moeten maken tegen zoveel onrecht. Hij realiseerde in staal en met een hoogte van 8 meter een indrukwekkende vuist, die geplaatst is op de rotonde van de Woluwelaan en de Luchthavenlaan in Vilvoorde. Er werd een plakkaat op aangebracht met de volgende tekst: " Strijd voor de arbeid 27. 02. 1997. Aan de werknemers van Renault-Vilvoorde". De Vuist refereert niet alleen naar het oude industriële Vilvoorde maar heeft ook geresulteerd tot de bekende Renaultwet in 1998 m.b.t. de regeling van het collectief ontslag.
Rik was ook bevriend met heel wat toneelacteurs, zoals Charles Cornette, met mensen uit de literaire en de kunstwereld. Zo verwijs ik graag naar zijn vriendschap met Marc Sleen (stripfiguur Nero), Paul Van Gijsegem, Jef Van Tuernhout, Koenraad Tinel en vele anderen. In de waanzinnige jaren 60 werd er ook regelmatig feestgevierd. Roland Minnaert bezorgde me een tekst m.b.t. een feest van Rik Poot in zijn atelier te Grimbergen. Deze tekst luidt als volgt:
"In de wazige wanorde van de gieterij staat een lange tafel gedekt. Wat schragen met een brede plank op krantenpapier als tafelkleed, de nodige borden en vooral indrukwekkend veel wijnflessen. De genodigden sijpelen binnen. De tandartsvrouw met haar man, beeldhouwer Koenraad Tinel en zijn vrouwtje Johanna, Nadine en ik. Blijkbaar kan Rosa van Rik er niet bij zijn omdat zijn wettelijke echtgenote waakt in de villa aan de andere kant van de weg. Rik kookt zelf, rudimentair als zijn tafel. Het is ook niet zo belangrijk wat we eten, we zijn er vooral voor mekaar. De sfeer is ontspannen. Iedereen heeft wel een goed verhaal. Met de nodige wijn spoelen we de woorden vol humor door. Gierende mensen aan de dis. Plots haalt Koen een trekorgel boven en speelt een liedeken. De serafijnen zingen mee of zijn het de roekeloze, gevallen engelen? Rik is ingetogen maar niet voor lang. Hij trekt me bij mijn hemd: "Kom Roland, we gaan tarzan spelen!" Hij haakt een zweefrek van de muur dat hij heeft geïnstalleerd om turnoefeningen te doen: "Hou je vast aan mij". Ik sla mijn armen om zijn middel en van op een trapje nemen we onze vlucht. Gillend als Tarzan en Jane scheuren we rakelings over de tafel. Onder ons deinzen de vrienden terug. De zwaartekracht bestaat niet meer. We zwieren als heiligen door een niet-bestaande hemel. En dan vinden we toch nog een middel om te landen. De muziek zwelt aan en iedereen grijpt naar een partner voor een Breugheliaanse dans. Als een bende saters dansen we de nacht aan flarden. Niemand weet nog hoe hij thuis is geraakt." Ook dat was Rik Poot.
Rik Poot was ook een uitstekend portrettist. Zo realiseerde hij o.m.de buste van wijlen Leo Tindemans en deze van wijlen Jean-Luc Dehaene. Werken van hem bevinden zich overal. Zie o.m. :
- De 4 ruiters van de Apocalyps in Brugge
- De rustende Najade in de vijver van het kasteel-gerechtshof in Turnhout.
Op risico van iets te vergeten geef ik hierna de lijst van de beelden van Rik Poot in de Zennestad:
- Strijd voor Arbeid, cortenstaal, aan de rotonde Woluwelaan-Luchthavenlaan te Vilvoorde
- Mater Dolorosa, brons, in de Leuvensestraat te Vilvoorde (voor de basiliek)
- De Brabander, brons, Heldenplein, en dit naar aanleiding van 150 jaar Vilvoordse jaarmarkt.
- Wapenschild Vilvoorde, stenen reliëf, gevel bibliotheek, Grote Markt te Vilvoorde
- Koning Albert 1, in het Hanssenspark te Vilvoorde
- Mariabeeld in brons boven de ingang van de basiliek van De Troost
- Paard in de school van de Vlierkensstraat te Vilvoorde
Rik vertelde me ooit dat wanneer hij zou gestorven zijn, er op zijn graf een tekst moest komen die als volgt luidde:
'Hier ligt Poot
Hij is dood '
Of dit werkelijk gebeurde weet ik niet. Wat ik wel weet is dat zijn nagedachtenis in Vilvoorde en de ruime regio nog zeer groot is. Hij is nu 10 jaar geleden overleden. Ik herinner me nog de sobere plechtigheid in de abdij te Grimbergen (Rik hield van Gregoriaanse gezangen). Wijlen Jean-Luc Dehaene en ikzelf hebben toen getracht de verslagenheid van vele vrienden uit allerlei milieus te verklanken. Ook Rosa nam er afscheid op een discrete wijze van haar grote liefde. Roland Minnaert verduidelijkte dit als volgt: "een gebroken vrouw die hier definitief het verleden achter zich liet".
Ik stel voor dat we nu het allerlaatste woord aan Rik Poot zelf geven. We duiken 46 jaar terug de tijd in. Geniet van een filmpje uit de oude doos. Het ganse gezin was er nog verenigd: Suzanne, Marnix en Reinhold.
Nu plaatsen we de klok van de artistieke bijdrage van het Vilvoords Kwartier op pauze tot en met juli 2017. Daarna ga ik terug op stap. Tegen december 2017 zal ik alle Vilvoordse kunstenaars bezocht hebben. Ondertussen focus ik op een uitermate boeiend artistiek avontuur, dat zich zal afspelen in maart volgend jaar in Kasteel Beaulieu te Machelen. Via deze blog laten we jullie delen in dit uitzonderlijk avontuur, vooral omdat er een aantal Vilvoordse kunstenaars aan deelnemen. Blijf deze blog dan ook volgen en geniet met volle teugen van de komende feestperiode.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten